Toen dr. Joachim Jimie in 2017 aan boord ging van zijn vlucht naar St. Lucia, keek hij uit naar een pauze van zijn werk in de Universitaire Ziekenhuizen van Liverpool. Helaas was hij vijf uur na de vlucht weer aan het werk – hij voerde een operatie uit op de vloer van het gangpad in de premium economy-cabine.
Een passagier was ziek geworden en over de Tannoy kwam de mededeling: ‘Als er een dokter aan boord is, kunnen die zich dan kenbaar maken aan de bemanning?’ Dr Jimie verplicht. En waar hij mee werd geconfronteerd was serieus: een vrouw van halverwege de vijftig die naar adem snakte.
Hij concludeerde dat ze leed aan een spanningspneumothorax, een gevaarlijke luchtophoping in de ribbenkast die vaak wordt gezien bij patiënten met longaandoeningen. Dr. Jimie moest een zuurstofslang in haar borst steken om haar te laten ademen.
De medische kit aan boord bevatte een chirurgisch mes waarmee hij een kleine snee tussen twee ribben kon maken, maar de meegeleverde slang was te dun en hij kon het niet door de incisie duwen. Hij wist dat met elke seconde dat hij uitstelde, het risico dat de vrouw zou overlijden, toenam.
Dus improviseerde hij. Dr. Jimie vroeg de stewardess om een kleerhanger. De draad, dacht hij, kon door de buis worden geregen en gebruikt om hem stijf te houden. Het werkte. De buis bleef op zijn plaats en een gestage stroom zuurstof werd afgeleverd aan de longen van de vrouw.
Dr. Jimie bleef de rest van de vlucht bij de vrouw en toen het vliegtuig landde, brachten paramedici haar naar het ziekenhuis waar ze volledig herstelde. De luchtvaartmaatschappij was er snel bij om haar dankbaarheid te tonen door Dr. Jimie en zijn vriendin businessclass-tickets aan te bieden naar elke bestemming van hun keuze.
En hoewel het misschien een once-in-a-lifetime situatie lijkt, zijn scenario’s als deze voor medici als Dr. Jimie geen zeldzaamheid. Hij zegt: ‘Slechts een paar jaar daarna moest ik op mijn vlucht een vrouw behandelen die een ernstige allergische reactie had. Dat hebben de meeste van mijn collega’s wel een keer meegemaakt.’
Luchtvaartmaatschappijen geven toe dat ze in het geval van een medisch noodgeval afhankelijk zijn van passagiers met een medische opleiding om te helpen. Misschien verklaart dit waarom bijna negen op de tien artsen zijn opgeroepen om een passagier tijdens een vlucht bij te staan, blijkt uit onderzoek van de Medical Defense Union. Maar hoe veilig kan dit zijn voor passagiers die de pech hebben om midden in de lucht ziek te worden?
‘Het is zeer waarschijnlijk dat een passagier die verpleegster of arts is, op een bepaalde vlucht zal zitten’, zegt dr. David Strain, hoofddocent klinisch aan de University of Exeter Medical School en honorair adviseur geneeskunde voor de oudere volwassene.
Afgebeeld: een scène uit de film Airplane! die mensen ziek ziet worden met voedselvergiftiging terwijl ze in de lucht zijn
In een gesprek met The Mail on Sunday hebben experts echter hun bezorgdheid geuit over een groeiende onwil van artsen om naar voren te komen wanneer hulp nodig is. De tools die ze nodig hebben om hun werk zo goed mogelijk te doen, ontbreken vaak, met medische apparatuur aan boord die varieert tussen luchtvaartmaatschappijen. En terwijl het cabinepersoneel is opgeleid in eerste hulp, is er de vraag wie de verantwoordelijkheid neemt als een zieke het niet haalt.
‘Artsen hebben de morele plicht om te helpen wanneer iemand zich onwel voelt in een vliegtuig’, zegt dr. Malcolm Finlay, cardioloog bij Barts Health NHS Trust. ‘Maar je wordt in een medisch scenario gegooid waar je nooit om hebt gevraagd. Dus veel artsen houden hun hoofd naar beneden en hopen dat iemand anders zijn hand opsteekt als het telefoontje komt.’
Medische noodgevallen in de lucht komen verrassend vaak voor. Volgens een studie gepubliceerd in The New England Journal of Medicine zal bij ongeveer één op de 600 vluchten een dergelijk evenement plaatsvinden. Gezien het feit dat alleen al op Heathrow Airport dagelijks 1.300 vluchten opstijgen of landen, betekent dit dat er elke dag een dokter moet worden gebeld op Britse vluchten.
Meer dan een derde van deze medische voorvallen zijn maagpijn en misselijkheid, maar een kwart zijn neurologische problemen – waaronder duizeligheid, flauwvallen en toevallen – en zeven procent zijn ademhalingsmoeilijkheden.
Medische problemen kunnen variëren van eenvoudig tot levensbedreigend, zegt Dr. Strain. ‘Soms is iemand te dronken of heeft hij een paniekaanval. Maar ik heb ook moeten reageren op een kerel die op een vlucht terug uit New York een beroerte kreeg. In dat geval moest ik de kapitein zeggen dat hij zich moest omdraaien en het vliegtuig moest laten landen, zodat we de man naar het ziekenhuis konden brengen.’
Bijzonder traumatisch was de bevalling van een doodgeboren baby op een vlucht uit India. Hij voegt eraan toe: ‘We moesten de baby afleveren in een van de toiletten. Ik denk dat de meeste mensen niet wisten dat er iets aan de hand was totdat paramedici de moeder kwamen ophalen toen we landden.’
Experts zeggen dat de reactie op deze noodsituaties kan worden belemmerd door de benodigdheden in de medische kit aan boord.
Vorige maand leidde een Amerikaanse arts tot discussie nadat ze was opgeroepen om te assisteren bij een medisch noodgeval op een Delta Air Lines-vlucht.
Dr. Andrea Merrill, een oncoloog in het Boston Medical Center, tweette: ‘Beste Delta, ik heb net geassisteerd bij een medisch noodgeval in de lucht.
‘Je medische kits hebben een glucometer nodig [a device used to measure blood sugar]EpiPen [an injection that can save the life of a person having a severe allergic reaction]en automatische bloeddrukmanchetten. Verbeter dit alstublieft voor de veiligheid van de passagiers!’
Haar tweet werd meer dan 57.000 keer gedeeld en tientallen andere artsen reageerden met soortgelijke klachten over medische kits aan boord. NHS-artsen zeggen dat dezelfde problemen zich voordoen in het VK.
Alle Britse luchtvaartmaatschappijen zijn verplicht om een medische kit op voorraad te hebben met benodigdheden die zijn opgesteld door de European Union Aviation Safety Agency. Dit omvat meer dan 60 verschillende items, waaronder een bloeddrukmeter en IV-vloeistoffen om uitdroging te behandelen. Er zijn ook bepaalde medicijnen nodig, waaronder antibiotica voor infecties, adrenaline voor allergische reacties en medicijnen om hypoglykemie tegen te gaan, een potentieel gevaarlijke diabetescomplicatie.
Experts waarschuwen dat artsen terughoudend zijn om in te grijpen als een passagier ziek wordt terwijl een vliegtuig in de lucht is (stock afbeelding)
Maar volgens rapporten kan vitale apparatuur ontbreken.
Langeafstandsvluchten naar het buitenland zijn door Europese en internationale waakhonden verplicht om defibrillatoren te vervoeren – apparatuur die het hart kan herstarten in het geval van een hartstilstand. Maar vluchten over land die minder dan twee uur duren, zijn dat niet. Alle Britse vliegtuigen hebben defibrillatoren aan boord, maar sommige buitenlandse luchtvaartmaatschappijen, zoals Aegean en Alitalia, hebben dat niet.
‘Bij een hartstilstand heb je maar een paar minuten om te reageren’, zegt Geraldine Lundy, directeur van Accessible Travel Consultancy. ‘Dus het zou niet moeten uitmaken of een vlucht minder dan een uur of tien duurt.’ Artsen die de medische kits hebben gebruikt, zeggen ook dat ze na gebruik vaak niet worden bijgevuld. ‘Soms missen ze vitale injecties zoals adrenaline, die je nodig hebt als iemand een levensbedreigende allergische reactie heeft, of medicijnen om een diabetespatiënt te helpen als hun bloedsuikerspiegel te laag wordt, wat weer fataal kan zijn, of als er geen genoeg naalden’, zegt dr. Strain.
Er zijn ook zorgen dat het cabinepersoneel weliswaar EHBO-opleiding krijgt, maar niet is voorbereid op scenario’s van leven of dood.
In 2016 stierf Natasha Ednan-Laperouse, 15, na een allergische reactie op een broodje tijdens een vlucht van British Airways naar Frankrijk. Natasha, die ernstig allergisch was voor sesamzaad, stortte in tijdens de vlucht en ondanks dat haar vader twee injecties EpiPen toedient, heeft ze het niet overleefd.
Het gerechtelijk onderzoek van een lijkschouwer prees junior medic Dr Thomas Pearson-Jones, die op de vlucht was en probeerde Natasha te redden. Hij was de dag ervoor afgestudeerd aan de medische school.
BA kreeg kritiek omdat het de defibrillator achter in het vliegtuig had bewaard, waar het moeilijk toegankelijk was – en hoewel het Natasha niet zou hebben geholpen, was dit een potentieel veiligheidsrisico. En artsen aan boord zijn niet altijd uitgerust voor het werk.
‘Tegenwoordig hebben de meeste artsen een bepaalde specialiteit, zoals kanker, en hebben ze geen recente ervaring met spoedeisende geneeskunde’, zegt professor Thomas Powles, directeur van het Barts Cancer Center.
‘Als iemand tijdens een vlucht in elkaar zakt, is een paramedicus nuttiger dan een gynaecoloog. Maar soms is dat alles wat je hebt.
‘Je komt dus in een situatie terecht waarin een arts een beslissing neemt over iets waarvoor hij niet bevoegd is.
‘Dat is nogal riskant terrein. Je moet ook hopen dat de dokter niet al wat gedronken heeft op de vlucht of niet slaapt.’
Maar wat als er iets misgaat tijdens de behandeling van een patiënt?
Het is onwaarschijnlijk dat artsen ooit wettelijk aansprakelijk zullen worden gesteld. Doktoren worden beschermd door de internationaal erkende wetten van barmhartige Samaritaan, die artsen – en niet-medisch opgeleide personen – beschermen tegen claims van nalatigheid als ze in noodgevallen hulp bieden, op voorwaarde dat ze verantwoordelijk handelen.
Maar de zware verantwoordelijkheid om iemand halverwege de vlucht te behandelen, is genoeg om veel artsen af te schrikken.
‘Zodra je je hand opsteekt om te helpen, is die passagier voor de rest van de vlucht onder jouw hoede, dus dat kan tot 12 uur duren’, zegt prof. Powles.
‘Dat is veel gevraagd van een arts die tot een minuut geleden op vakantie was.
‘Ik denk dat de meeste dokters je zouden vertellen dat ze wachten om te zien of iemand anders zal opstaan om eerst te helpen, voordat ze hun hand opsteken, hierdoor.’
Dr. Strain voegt er echter aan toe dat de meeste artsen het als een plicht zien, in plaats van als iets waarvoor ze betaald moeten worden. ‘Misschien hoop je als dank een lekker glas wijn of zo te krijgen,’ oppert hij.
Sommigen snappen dit niet eens. In 2016 diende een huisarts uit Devon een klacht in bij easyJet nadat hij een ernstig zieke patiënt had behandeld op een vlucht naar Griekenland, maar kreeg te horen toen hij om een KitKat-bar vroeg dat hij ervoor moest betalen.
Gezondheidsbedrijven kunnen luchtvaartmaatschappijen voorzien van betaalde artsen met wachtdienst die het cabinepersoneel telefonisch kunnen instrueren tijdens medische noodgevallen. De senior medici zijn 24 uur per dag beschikbaar als er vluchten in de lucht zijn en kunnen beslissen of een noodlanding nodig is of dat hulp van het cabinepersoneel voldoende is. British Airways en Virgin Atlantic maken gebruik van deze diensten.
Dr. Paulo Alves, wereldwijd medisch directeur luchtvaartgezondheid bij MedAire, een bedrijf dat medische ondersteuning op afstand biedt voor reizen, zegt dat vertrouwen op medisch opgeleide passagiers ‘geen verstandig beleid is’. ‘Als je in een hotel bent en er is brand, reken je dan op gasten die toevallig brandweerman zijn, of heb je liever dat het hotel een systeem heeft om de brand te blussen?’
Artsen zijn het erover eens dat luchtvaartmaatschappijen ondersteunende diensten op afstand moeten hebben, zoals die van MedAire.
‘Luchtvaartmaatschappijen zijn veel beter af met iemand op de grond die kan helpen deze telefoontjes te plegen’, zegt prof. Powles.
Maar experts zeggen dat ziek worden aan boord van een vliegtuig altijd riskant zal zijn.
‘Als je tien uur lang in een metalen buis over de Stille Oceaan vliegt en er gaat iets mis, dan is er maar zo veel dat iemand kan doen om te helpen – dokter of niet’, zegt dr. Finlay.
‘Gelukkig zullen de meeste mensen door het leven gaan zonder dat hen zoiets overkomt. Maar dat is het risico dat we nemen als we in het vliegtuig stappen.’